آثار تاریخی روستای محمد آباد کویر آران و بیدگل

آثار تاریخی روستای محمد آباد کویر آران و بیدگل

مجموعه تاریخی محمد آباد

این مجموعه در بافت قدیمی روستا واقع شده است ، که شامل گنبد ، مسجد، حسینیه ، چهارسوق، آب انبار ، حمام و زورخانه و خانه تاریخی وکیلی ها میباشد. مهمترین و قدیمی ترین اثر این مجموعه گنبد عظیم و مرتفع آن است . این گنبد باقی مانده از عصر ایلخانی می باشد و از نوع بنا و متعلقات آن می توان استنباط کرد که باز مانده خانقاه و رباطی بزرگ بوده است . بنابر روایات مردم ، این گنبد توسط مردی به نام محمد یزدی ساخته شده است. میتوان گفت به احتمال بسیار زیاد ،این محمد یزدی کسی نیست جز شمس الدیم محمد یزدی  در گذشته به سال 733 ه ق از رجال بزرگ سیاسی و مذهبی عصر سلطان ابوسعید آخرین ایلخان مغول که بنا به گفته مولف تاریخ جدید یزد ، چند بقاع خیر از رباط و کاروانسرا و حمام و مسجد در یزد ، ابرقو ، اصفهان ، شیراز ، کازرون ، قم ، کاشان ، همدان ، قزوین ، سلطانیه ، و تبریز  ساخته و خود هیچکدام از این عمارات را ندیده است.
ارتفاع گنبد حدود 21 متر و دو لایه می باشد . علی رغم عمر 700 ساله ی آن گنبد همچنان مستحکم بر جای مانده است.در مقابل گنبد مسجدی ساخته شده است که به ملا مریم بانوی نیکوکار منسوب است.این مسجد از آثار دوره قاجار می باشد. چند دهه پیش مسجد و گنبد بوسیله راه ارتباطی یکی شده است و بسیاری از مردم گنبد را با مسجد یکی می دانند . در حالی که این دو دو اثر متفاوت از دو دوره متفاوت می باشند.گنبد و مسجا احتیاج زیادی به مرمت دارند . این اثر بزرگ معماری در تاریخ26/12/79  در زمره آثار ملی ثبت شده است.ایرج افشار در سفر نامه خود به این منطقه می نویسد:« دیدنی اینجا گنبدی است که امروزه مسجد جامع است . گنبدی است  مرتفع به سبک چهار ضلعی های سبک مدارس و مقابر یزد و کرمان ، آنچه بر اطراف آن از شبستان و اطاق ها ساخته اند از عصر قاجاری  است به بعد، شاید خانقاهی بوده باشد.»

در جلوی مسجد حسینیه ای ساخته اند که قبلا به صورت حیاطی بوده است که چند سال پیش سقف بر آن افزوده شد.حسینیه در ماههای محرم و صفر استفاده می شود. چندی پیش این حسینیه خراب شد تا بنایی شایسته جایگزین آن شود .کار مقاوم سازی این بنا انجام شده است.رو بروی گنبد و مسجد فضایی نسبتا باز واقع شده است که به چهار سوق معروف است . در گذشته این محل محل گرد هم جمع شدن اهالی و و ورودی روستا بوده است .در گوشه ای از این چهار سوق خانه ای است که بازمانده از دهه های پیش مربوط به خاندان وکیلی می باشد ، معماری این خانه بویژه گچ بری این خانه دیدنی است.آب انبار و حمام قدیمی مجموعه به دلیل خرابی چندی پیش تخریب شد.

بقعه شاهزاده اسحاق
تا اوایل دهه هفتاد در شرق روستا ، تپه ای قرار داشت با آثاری از ساختمان های مخروبه . این تپه در نزد اهالی به شاهزاده اسحاق معروف بود و محلی بود برای به خاک سپردن بعضی اموات بویژه طفلان ، هر شب ، چراغی دستی توسط یکی از اهالی در گوشه ای از این نقطه روشن می شد .بنا بر روایات مردم در محل بقعه امام زاده ای با گنبد و بارگاه وجود داشته است که در اثر حادثه ای همچون سیل یا زلزله که به احتمال زیاد سال 1192 ه. ق بوده، از بین رفته است. در هر حال این محل مورد احترام در سالهای آغازین دهه 70 به همت گروهی از اهالی حفاری و شناسایی گردید و ساخت بقعه ای در این محل آغاز شد . ساختمانی کوچک با ضریحی چوبی در داخل وگنبدی مخروطی به رنگ سبز ساخته شد و به تدریج شکل و رنگ تازه ای یافت . هم اکنون مراسم نماز جماعت و برخی دیگر از مراسم مذهبی و نذورات در کنار این بقعه انجام می شود. در صد متری این بقعه ، سنگ قبری وجود دارد که علی رغم اینکه بخشی از آن تخریب شده است چه معلوم است این سنگ قبر متعلق به شاه سلام محمدآبادی می باشد که در سال یک هزار و سیصد و سی و ... فوت نموده است.در روایتی مردمی آمده است که این شاه سلام پیر مردی روشن ضمیر بوده است که در هنگام گذر شاه معاصر از این روستا ، شاه او را مورد تفقد قرار داده است و به وی سلام نموده و لقب شاه سلام را به او اعطا نموده است.اگر بخواهیم این داستان را بپذیریم باید بگوییم این شاه کسی جز شاه عباس اول (1038 – 998) نبوده است .در هر حال این سنگ قبر 400 ساله قدیمی ترین سند مکتوب روستا می باشد که نام محمد آباد در آن ذکر شده است .در آغازین روزهای بهار 1384 این بقعه حال و هوای تازه ای یافت با خاکسپاری سه تن از شهدای گمنام جنگ تحمیلی در کنار این بقعه ، معنویتی دو چندان بر این منطقه حاکم شد . مراسم تشییع و خاکسپاری این سه شهید حما سه ای جدید در تاریخ این روستا شد . گفتنی است کم سن ترین شهید آران و بیدگل محمد سرکاری محمد آبادی می باشد.

خانه کلاه ماهوتی
در حاشیه بافت سنتی روستا ، خانه ای قدیمی و اعیانی وجود دارد که هرچند هم اکنون غیر مسکونی و رو به تخریب است ، اما زمانی صفای خاصی داشته است . خانه توسط فردی ساخته شده است که چون کلاه ماهوتی بر سر می گذاشته آن هم در دوره ای کع هرکسی توان خرید چنین کلاهی نداشته است به این نام معروف شده است. این خانه بعد ها دست به دست شد اما سکونت در آن دیری نپایید . این خانه شامل یک حوضخانه و دو اطاق بزرگ می باشد. این خانه هم اکنون در کنار خیابان امیرالمؤمنین واقع می باشد. بافت سنتی روستا در سال های اخیر به دلیل خرابی زیاد جهت توسعه تقریبا از میان رفته است و بنا به مقتضیات زمان ، کوچه های تنگ و باریک جای خود را به کوچه های بزرگ و خیابان ها داده است.

منبع: فصلنامه ژرفا